Eén van de belangrijkste thema’s in mijn werk is ruimte. Mijn belangrijkste vraag daarbij is hoe ik die ruimte op papier en in drie dimensionale objecten tot uiting laat komen.
Om met ruimte om te kunnen gaan is het eerst nodig er verbinding mee te krijgen. Daarvoor is het allereerst nodig een open blik te ontwikkelen. Open betekent dat het mogelijk is om een streek te maken en/of lijnen te ontwikkelen die zich vormen zonder een vooraf vastgelegd idee/ concept. Open betekent dat het kunstwerk zich aandient zonder dat die een al te grote gebondenheid kent aan mijn eigen gedachten of voornemens. Het gaat daarbij om de verbinding weer te geven die ik ervaar bij wat ik waarneem, en die ik open wil uitdrukken. Die uitdrukking is daarmee niet dé werkelijkheid; dat is mijn werkelijkheid. Door veel buiten te tekenen, veel te oefenen, bijvoorbeeld bij het werken in series, kristalliseert zich ‘als vanzelf’ wat goed’ is; wat een adequate en open uitdrukking is, wat een uitdrukking is waarin de ruimte tot uiting komt.
Bij alle kalligrafie lessen wordt er bijzonder op aangedrongen om niet met links maar met rechts te werken. Dat sluit aan bij mijn ervaringen van met twee handen of naar keuze met rechts tekenen, terwijl ik links ben.
Met rechts werken geeft een andere expressie dan wanneer ik met de linkerhand teken. Er wordt een andere hersenhelft aangesproken. De reden om dat zo te doen is ik op die manier meer werk vanuit directe waarneming, meer zonder woorden, meer zonder oordelen, meer direct betrokken. Er ontstaat daardoor een grotere expressie. Dat is wat ik wil. Het gaat daarbij niet direct om de vorm die ik conceptueel waarneem maar om de vorm zoals ik die direct en zonder concepten waarneem, en zoals die zich in de ruimte manifesteert.
Wat me daarbij helpt is de kennis van en de vaardigheden in de kalligrafie. Het helpt mij om te oefenen in de subtiliteiten van het Chinese traditionele kalligrafie, het gras schrift en soms in het elegante Japanse Kana schrift (een manier van schrijven die in de 9e eeuw ontstaan is). Daarmee train ik mijn oog en hand in het zien van de onderlinge samenhang van lijnen, bochten, streepjes en tussenruimten. Ook helpt het oefenen met algemeen kalligrafische technieken mij bij het werken aan de relatie tussen schaduwtinten en het diepe zwart op wit papier. Het doel van dit alles is mijn uitdrukking in balans te krijgen en daarmee bij de kijker een snaar te raken.
Vaak begin ik met schetsen op papier. Ik houd van het ‘vertalen’ van twee dimensionale tekeningen naar meer ruimtelijk werk en reliëfs, en ook andersom. Later kunnen de vormen die ik in was vorm, in brons gegoten worden. Door daar een tijdje mee bezig te gaan verschuift de inhoud van het werk als vanzelf naar het spel tussen ruimte en aanwezigheid van vormen. Zo wordt soms de lijn aangezet, soms opengelaten; zo wordt een tekening soms donker ingekleurd, soms licht; zo wordt bij een drie dimensionale objecten steeds gezocht naar de balans tussen de vorm en de begrenzing van die vorm in de ruimte; zo wordt bij een tekening gezocht naar de balans tussen wat licht is en de afgrenzing van het licht naar een donkere omgeving. Ik vind het belangrijk is dat de lijnen zelf een karakter, energie en betekenis hebben.
Toelichting
Bij het uitdrukken van die verbinding hebben meditatie en de Oosterse kalligrafie me zeer geholpen, zowel om me uit te drukken als om te begrijpen wat ik aan het doen ben. Zo blijkt er bijvoorbeeld een directe verwantschap tussen het tekenen van een lijn of vorm bij de kalligrafie, en het met aandacht ademen bij de meditatie.
Ik mediteer in de Tibetaans boeddhistische traditie bij een Westers georiënteerde leraar. Ook volg ik al een aantal jaren lessen in kalligrafie in Nederland, nadat ik in de afgelopen jaren eerst een aantal maanden in China en later in Japan geweest ben om daar de beginselen van kalligrafie te leren. Van mijn docente, een Japanse kunstenaar, heb ik bijvoorbeeld geleerd dat een lijn energie en intensiteit kan krijgen die door anderen gezien kan worden, als ik er op een specifieke manier aandacht aan besteed (en natuurlijk veel oefen). Haar feedback op basis van de kalligrafie oefeningen die ik had opgehangen was bijvoorbeeld: “je mag iets minder je best doen”. Dat greep mij behoorlijk aan.
Het is overigens niet mijn bedoeling om een officiële kalligraaf te worden. Mijn plan is om met de houding en de technieken die ik in de kalligrafie geleerd heb, de uitdrukking van mijn eigen werk, levend in het Westen en opgegroeid in een Westerse culturele omgeving, te versterken. Wel geef ik regelmatig les in meditatie en kalligrafie om daar, zelf verder mee te oefenen en om anderen te helpen op een open manier te kijken en te werken, en daar plezier aan te beleven.
Voorbeelden
Hieronder volgt een aantal afbeeldingen van schilderijen, tekeningen of drie dimensionale vormen waarin bovenstaande visie tot uitdrukking komt.
De eerste afbeelding is inkt op rijstpapier in de serie Druivenstronk, 2020.
2. Verweven leven, relief in brons, 2021
3. Wortel landschap. Kalligrafische schets. inkt op rijstpapier.
